3.6 Besluit hoofdstuk 3

De verhoudingen binnen de Vlaamse mediasector werden in dit hoofdstuk aan de hand van een aantal indicatoren gekwantificeerd.

Volgens de studies van de VRIND en Digimeter blijft de gemiddelde Vlaming het medium radio gebruiken om zich op de hoogte te stellen van de actualiteit, maar doet hij dat minder frequent.

Financieel gezien blijft de radiosector het redelijk goed doen, hoewel de bedrijfswinst in 2017 een lichte knik kreeg. Radio ondervindt niet zoveel invloed van de concurrentie van het internet op zijn reclame-inkomsten en blijft alomtegenwoordig in het dagelijkste leven van vele Vlamingen.

De vaststelling van de vorige jaren omtrent concentratie in de radiosector blijft bestaan. De concentratie is erg groot. Dit komt o.a. door de bijzonder sterke positie van de VRT.

Dit concentratieprobleem wordt deels veroorzaakt door de beperkte beschikbaarheid van radiospectrum. Met de overschakeling naar digitale radio kan er wel meer plaats komen voor meer radioconcurrentie. DAB-radio is echter nog niet goed ingeburgerd. Slechts 5,4% van de Vlamingen beweert regelmatig via een DAB[324]- of DAB+-toestel naar de radio te luisteren.^[325] In de toekomst wil het beleid wel sterk inzetten op DAB+. Er werd een memory of understanding met de belangrijkste actoren afgesloten dat concreter vertaald zal worden in een projectplan met acties rond campagnes, monitoring, stakeholderconsultaties,…[326]

Met de komst van vier netwerkradio’s probeert het beleid ook op de FM-band de concurrentie aan te zwengelen. Dat Nostalgie rechtstreeks onder een grote speler als Mediahuis valt, kan er ook voor zorgen dat de overheersing van VRT en De Persgroep Publishing/Medialaan sterker betwist wordt.

Ook de online populariteit van radiomerken werd bestudeerd. Het overwicht van VRT is ook hier frappant. We kunnen tevens concluderen dat de radio-omroepen die zich richten op een jong publiek het meeste bezoekers lokken naar hun website en het meeste volgers hebben op sociale media.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de radiosector zien we een groot verschil met een jaar geleden. De mandaten zijn veel minder geconcentreerd.

Volgens de cijfers van de VRIND gebruikte 95% van de Vlaamse bevolking de televisie om op de hoogte te blijven van de actualiteit.^[327] Uit de studie van Digimeter uit 2017 blijkt dat 49,8% van de Vlamingen beweert dagelijks lineair te kijken, 27,4% beweert dagelijks timeshifted te kijken.[328]

Ondanks het opduiken van nieuwe vormen van tv-consumptie zoals Netflix lijken de traditionele televisieomroepen momenteel nog steeds stand te houden. Volgens de studie is 82,8% (-0,3%) van de Vlamingen ingeschreven op digitale televisie, 20,7% (+6,2%) heeft toegang tot een abonnement op Netflix.^[329]           

Ten gevolge van nieuwe technologieën zijn de inkomstenmodellen voor televisie gewijzigd. Hierdoor komen er frequent spanningen rond de verdeling van de inkomsten tussen de spelers binnen de verschillende schakels in de keten naar het oppervlak. Contentproducenten, aggregatoren en distributeurs willen elk een zo groot mogelijk aandeel van de inkomsten opeisen. Vooral contentproducenten en distributeurs lijken in een bevoorrechte positie te zitten. Voorlopig zien we uit de financiële cijfers dat vooral de regionale omroepen het moeilijk hebben en de distributeurs zeer winstgevend zijn. We merken wel dat de totale hoeveelheid VOD-opvragingen bij de traditionele distributiemaatschappijen en de hierdoor gegenereerde inkomsten afnemen (ondanks een duidelijke opflakkering bij het aantal opvragingen zonder tussenkomst van de televisieomroepdiensten).

Telenet, als dominante speler op de distributiemarkt, blijftook op andere schakels van de waardeketen een belangrijkere positie innemen. Zo heeft het De Vijver Media, dat onder andere de televisieomroepen VIER, VIJF en ZES en het productiehuis Woestijnvis overkoepelt, volledig overgenomen. Telenet investeert, net zoals concurrent Proximus, meer en meer in televisiecontent. Anderzijds begeeft De Persgroep Publishing/Medialaan, die voordien vooral als contentproducent en aggregator actief was, zich ook op het distributiepad.

Als we kijken naar de concentratiemaatstaven binnen de televisiesector zien we dat er bij de productiehuizen een lage concentratiegraad heerst. Bij de televisieomroepen is de mediagroepenconcentratie sterker, hoewel de HHI-index in 2017 daalde naar 0,2444 (‘matig geconcentreerd’). De opkomst van nieuwe onafhankelijke themazenders, dewelke de HHI-index doet afnemen, is positief te noemen in dit kader. De opslorping van Bites Europe door De Persgroep Publishing/Medialaan vlakt dit effect evenwel deels af. Uit de concentratie-indexen van de tv-zenders van de voorbije tien jaar zien we dat de vier grootste zenders (Eén, Canvas, VTM en VIER) nauwelijks aan marktaandeel inboeten, maar dat er wel enkele kleine zenders zijn bijgekomen. In de distributiesector is er ook een hoge mate van concentratie. Voorlopig slagen de nieuwe speler, Orange, en het over-the-top initiatief, Stievie er nog niet echt in hier verandering in te brengen.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de televisiesector zien we dat SBS Belgium via SBS Sales Belgium en productiehuis Ded’s It, een band heeft met de bestuurskamer van Studio 100. Via respectievelijk Woestijnvis en Ded’s It hebben beide bedrijven connecties met De Buren. De Buren heeft op zijn beurt dan weer een gemeenschappelijke functiehouder met Bites Europe, een dochteronderneming van Medialaan. In de toekomst komt SBS onder Telenet en Medialaan onder De Persgroep. Op die manier zijn er bestuurlijke connecties tussen twee zeer grote mediagroepen.

De gedrukte pers blijft door een moeilijke periode gaan wegens onder andere dalende verkoopcijfers en dalende advertentieopbrengsten. Dit is vooral problematisch voor de magazinemarkt. Wederom blijkt uit de financiële cijfers dat het de grote distributeurs voor de wind gaat. Dat de markt in handen van quasi 1 grote speler is, heeft hier alles mee te maken. De kleine onafhankelijke krantenwinkels daarentegen hebben het erg moeilijk.

Bij de dagbladen wordt de daling in gedrukte verkoop voor een stuk gecompenseerd door stijgende digitale verkoopcijfers. Bij de zogenaamde kwaliteitskranten ligt de digitale verkoop het hoogst, en heeft de digitale verkoop een belangrijk aandeel in de totale verkoop ingenomen. De populaire kranten lopen achter, maar willen hier in de toekomst meer op inzetten.

De introductie van digitale tijdschriften komt niet van de grond. De sterk dalende gedrukte verkoop van magazines wordt absoluut niet opgevangen door het digitale luik.

De concentratie bij de uitgeversgroepen van kranten is sterk toegenomen door de oprichting van Mediahuis in 2013. De 7 belangrijkste betalende Vlaamse kranten worden sindsdien uitgegeven door slechts twee uitgeverijen, De Persgroep Publishing/Medialaan en Mediahuis. Volgend jaar wordt de overname van de participatie in Mediafin van De Persgroep naar Roularta in rekening genomen. Dit zal zorgen voor een kleine daling van de HHI.

Bij de berekening van de concentratie bij de uitgeversgroepen van magazines houden we al rekening met de overname van verschillende titels van Sanoma door Roularta omdat dit een grote impact heeft op de tijdschriftenmarkt. Quasi 100% van de markt is in handen van vier spelers: De Persgroep Publishing/Medialaan, Roularta, Drukkerij en Uitgeverij Halewijn en Cascade. Doordat Cascade in de loop van 2018 een dochteronderneming van De Persgroep is geworden, zijn er in de toekomst slechts drie spelers die quasi heel de markt in handen hebben. De concentratie neemt duidelijk toe. In het algemeen blijft het concentratieniveau bij de tijdschriften lager dan dat op de dagbladmarkt. Bovendien is niet de volledige markt opgenomen, maar enkel de twintig best verkopende titels.

Als we kijken naar de cumulatie van mandaten in de sector van de geschreven pers zien we dat Roularta via Mediafin en Mass Transit Media bestuurlijke banden heeft met Mediahuis.

Het is moeilijk om concentratie te meten op het internet, aangezien de surfer veel meer websites kan bezoeken dan diegene die in dit hoofdstuk besproken worden en gemakkelijk naar meerdere websites kan surfen. Toch merken we wat websites van Vlaamse mediagroepen betreft, een hoge concentratie op vlak van groepen en een lage concentratie op vlak van websites. De concentratie daalde wel aanzienlijk dit jaar. De relatieve populariteit van radio, tv of geschreven pers in hun eigen medium, wordt niet altijd weerspiegeld op het internet. De nieuwsmedia zijn erg populair, hun websites worden het meest bezocht. Ook op de sociale media doen zij het goed, samen met radiomerken Studio Brussel en Qmusic. Het valt op dat de populariteit van deze radiomerken op sociale media zich niet vertaalt in websitebezoeken.

Ook dit jaar werden de prijzen van Vlaamse mediaproducten bestudeerd. De kosten voor radio, televisie en geschreven pers zijn in 2017 opnieuw gestegen, en dit sneller dan de index der consumptieprijzen. De onrechtstreeks kosten om van mediaproducten te genieten zoals de kosten voor een computer, een mobiele telefoon zijn evenwel gedaald (met uitzondering van de stijgende elektriciteitskosten).

Ten slotte werd de Vlaamse mediasector ook gesitueerd in een internationale context. Door de taalbarrière is het voor Vlaamse mediaondernemingen niet evident om activiteiten in het buitenland te ontplooien. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er vaak naar de Nederlandse markt wordt gekeken. Zo is er de Nederlands-Belgische thrillerserie Grenslanders, een samenwerking tussen het Belgische productiehuis Eyeworks en zijn Nederlandse collega Column Film, die te zien zal zijn op respectievelijk de VRT dan wel AvroTros.[330] Er wordt meer en meer over de taalgrens getrokken. Roularta Media Group is er zeer aanwezig en ook de Vlaamse tv-scène zoekt toenadering tot de Waalse markt: Via het exclusief contract met Proximus (vanaf 2018) versterkte Studio 100 zijn aanwezigheid in Wallonië en ook Dobbit TV zendt er uit. Transfer is quasi als enige reclameregie ook actief in Wallonië. Telenet nam in 2017 SFR Belux over en breidt dus zijn kabelvoetafdruk uit in Brussel, een deel van Wallonië en Luxemburg. Begin mei 2018 kondigde Studio 100 aan dat het met drie nieuwe formats, die ook rond nieuwe figuurtjes zullen draaien, naar de Chinese markt trekken.

De internationalisering van de tv-markt neemt toe, in elk onderdeel van de waardeketen duiken internationale spelers op: productiehuizen (bv. Euro Media Group), rechtenverwerving (bv. Discovery Communications), omroepen (bv. Viceland), distributie (bv. Norkring) en OTT-diensten (bv. Netflix). In 2018 ging NRJ Vlaanderen, een Vlaamse poot van het Franse commercieel Radiostation NRJ van start.

Er is weinig directe buitenlandse aanwezigheid in de Vlaamse geschreven pers. Als gevolg van de overname van Telegraaf Media Groep wordt de Nederlandse familie Van Puijenbroek wel de derde aandeelhouder van Mediahuis, naast Corelio en Concentra.

Wat het internet en in het bijzonder de sociale media betreft, situeert de controle zich voornamelijk in het buitenland. Dit zorgt ervoor dat een deel van de Vlaamse reclamebestedingen naar het buitenland vloeien.

Hoewel er niet één speler is die de hele Vlaamse mediasector domineert, blijken veel vormen van horizontale, verticale of crossmediale concentratie te bestaan in en tussen een aantal segmenten van verschillende Vlaamse mediavormen. Voor de aggregatie van klassieke mediaproducten is 80 tot 100% van de markt in handen van slechts vijf mediagroepen. Dit daalde van negen mediagroepen twee jaar geleden, naar acht vorig jaar en vijf dit jaar: VRT, De Persgroep Publishing/Medialaan, Mediahuis, Roularta en SBS.

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de horizontale concentraties die doorheen het hoofdstuk werden becijferd.^[331]

Tabel 107: Overzicht concentratiemaatstaven (HHI)

- Groen: niet geconcentreerd (waarde <0,15)

- Oranje: matig geconcentreerd (waarde 0,15 ≤ x ≤ 0,25)

- Rood: sterk geconcentreerd (waarde >0,25)

- “-“: geen waarde berekend

Door middel van pijlen naar boven of beneden en het = wordt aangegeven of we te maken hebben met een stijgende, dalende of gelijke kleurcode HHI tov 5 jaar geleden.

Deze concentraties kunnen een risico inhouden voor de diversiteit van het aanbod. Op radiovlak blijft het VRT-aandeel meer dan de helft bedragen. We merken ook de toenemende activiteiten van de dominante televisiedistributeur Telenet in andere delen van de televisiewaardeketen. In de markt van de geschreven pers is de dominantie van de krantenmarkt door slechts twee grote uitgevers, De Persgroep Publishing/Medialaan en Mediahuis, opvallend.