3.1.4 Internet
3.1.4.1 Verticale, horizontale en crossmediale integratie
In veel gevallen behoren de inhoudleverancier van een website en de websitebeheerder tot hetzelfde bedrijf of dezelfde groep. Websitebeheerders exploiteren soms meerdere titels. De VRM kan op basis hiervan echter niet concluderen dat er een grote mate van horizontale concentratie in de schakel contentcreatie is. Er is immers een zeer grote verscheidenheid aan website-aanbieders.
Reclameregies zijn soms verticaal geïntegreerd bij de websites die tot de Vlaamse mediasector kunnen gerekend worden, zoals gedefinieerd in hoofdstuk 1.
In hoofdstuk 1 werd de scope van het rapport beperkt tot “de op het Vlaamse publiek gerichte informatie die beschikbaar gesteld wordt via de website moet ofwel het equivalent zijn van een klassiek mediaproduct, aangeboden worden door een onderneming die reeds op andere wijze actief is in de Vlaamse mediasector ofwel moet de inhoud vergelijkbaar zijn met die van een ‘klassiek’ mediaproduct”.
Daardoor kunnen veel websitebeheerders die hier besproken worden automatisch tot een mediagroep gerekend worden. Haast alle grote merken en bedrijven uit radio, tv en geschreven pers hebben een eigen website en activiteiten op sociale media. Op die manier zijn een website en/of een aanwezigheid op de sociale media de elementen die het vaakst voorkomen in een crossmediale mix. De organisatie van het mediabedrijf kan er zo op gericht zijn dat dezelfde content via verschillende platformen verspreid wordt.
In de andere richting kan ook crossmedialiteit ontstaan. Zo brengt Charlie Magazine, van oorsprong een internetmagazine, enkele keren per jaar een gedrukt blad uit.
3.1.4.2 Analyse op basis van financiële gegevens
Zoals in hoofdstuk 1 beschreven zijn internetdienstenverdeling, netwerkbeheer en internettoegangslevering vaak verschillende activiteiten van één en dezelfde firma. Tabel 98 geeft een overzicht van de financiële gegevens van de 15 grootste onder hen (en aangesloten bij ISPA). Enkele van deze ondernemingen bieden daarnaast ook nog andere (telecom)diensten aan.
Tabel 98: Financiële gegevens 2017 grootste 10 internetdienstenverdelers, netwerkbeheerders en internettoegangsleveranciers
Eigen vermogen | Activa | Omzet | Bedrijfsopbrengsten | Bedrijfswinst (-verlies) | Winst (verlies) van het boekjaar vóór belasting | Werknemers | |
Ondernemingsnaam | 10/15 | 20/58 | 70 | 70/76A | 9901 | 9903 | 9087 |
Telenet Group nv | 4.026.472.513 | 9.562.658.172 | 574.721.027 | 622.003.363 | -76.146.922 | -306.881.629 | 605,8 |
Proximus nv | 1.866.284.512 | 16.427.569.145 | 4.058.643.958 | 4.489.018.514 | 421.259.486 | 474.503.648 | 12.218 |
Nethys nv (VOO) | 1.818.155.764 | 2.309.170.448 | 346.809.884 | 617.108.014 | 9.428.545 | 24.931.141 | 391,5 |
Orange Belgium nv | 517.655.467 | 1.365.922.216 | 1.180.536.095 | 1.228.887.772 | 86.582.241 | 49.568.339 | 1.399,2 |
Verizon Belgium Luxembourg nv | 152.940.551 | 214.129.437 | 54.427.752 | 55.744.309 | 2.246.622 | 1.392.529 | 122,7 |
Interxion Belgium nv | 47.221.779 | 69.486.360 | 25.386.672 | 25.386.672 | 11.395.269 | 12.116.027 | 15,2 |
Cegeka Groep nv | 16.498.400 | 128.410.817 | 74.433.691 | 75.309.897 | 4.496.473 | 3.081.125 | 336,8 |
Portima cvba | 9.712.971 | 18.212.590 | 26.714.316 | 28.476.742 | 2.247.907 | 2.203.407 | 104,2 |
Scarlet Belgium nv | 7.108.532 | 33.150.795 | 104.350.982 | 104.944.667 | 2.158.023 | 2.152.896 | 76,4 |
Combell nv | 4.475.215 | 80.448.217 | 16.498.643 | 17.189.893 | 2.727.173 | 2.832.794 | 51,5 |
3.1.4.3 Analyse op basis van populariteitscijfers
Volgens de cijfers van Eurostat, geciteerd in VRIND, heeft 86% van de Vlaamse huishoudens een internetaansluiting in huis, 85% van de 18-plussers maakte gebruik van het internet in de afgelopen drie maanden.[285] Het Digimeterrapport over 2017 spreekt dan weer over 93,8% van de Vlamingen die toegang heeft tot het internet in hun huishouden.[286]
Er wordt steeds meer online video geconsumeerd, vooral door de jongste generatie. In het onderzoek van Digimeter gaf 69,3% van de 15- tot 19-jarigen aan dagelijks online video te bekijken via de smartphone. Voor alle leeftijdsgroepen consumeert 24,9% van de Vlamingen énkel online video en 33% een combinatie van online video en traditionele TV op dagelijkse basis.[287]
Radio wordt niet zo vaak online beluisterd. Volgens het Digimeterrapport ligt het maandelijks luisteren naar radio via computer, smartphone of tablet onder de 30% voor alle leeftijdscategorieën.[288]
Het nieuws online volgen, blijft populair en gebeurt vaak via de smartphone. 64% van de Vlamingen had in de voorbije maand een nieuwswebsite bezocht. Meer dan 50% van de Vlamingen had in de voorbije maand via een zoekmachine of sociale media nieuws gevolgd.[289]
Verder heeft volgens Digimeter 80,4% van de Vlamingen sociale media gebruikt in de laatste maand.[290] Volgens de cijfers van Eurostat die de VRIND citeert, gebruikt dan weer ‘slechts’ 68% van de Vlamingen sociale media in de afgelopen drie maanden.[291]
De meest gebruikte (volgens het Digimeterrapport) sociale netwerksites in Vlaanderen zijn in Figuur 73 opgesomd. Het rapport maakt de bemerking dat het niet uitgesloten is dat respondenten het bezitten van een account op Google+ verward hebben met het gebruik van andere diensten van Google.
We zien duidelijk dat Facebook de lijst aanvoert. Facebook brengt ook zelf cijfers naar buiten over het aantal leden in België. In het derde kwartaal van 2017 telde Facebook 6,7 miljoen gebruikers, en daarvan logden 5,3 miljoen zelfs dagelijks in.[292]
Snapchat en Whatsapp ontbreken in deze lijst. Deze apps worden eerder als een berichtendienst beschouwd, in plaats van als een sociaal netwerk. Toch maken ook traditionele media soms gebruik van deze platformen om nieuws te verspreiden. Volgens Digimeter gebruikt 30,9% van de Vlamingen dagelijks Whatsapp. Snapchat wordt jaar na jaar minder populair en is een app die bijna uitsluitend door jongeren wordt gebruikt. 47,4% van de 15- tot 19-jarigen gebruikt dagelijks Snapchat. Bij de leeftijdscategorieën boven de 40 jaar schommelt het dagelijks gebruik tussen de 0 en 1,2%.[293]
Figuur 73: Aantal Vlamingen met een account op een sociale netwerksite - Tekstuele beschrijving figuur 73
Bron: VRM op basis van Digimeter
Ten slotte beschouwen we alle mediamerken samen. We bestuderen de populariteit van alle Vlaamse mediawebsites en sociale media-accounts, over de mediavormen heen.
In Figuur 79 wordt de populariteit van de mediawebsites gevisualiseerd. Het is duidelijk te zien dat vooral nieuwssites veel bezocht worden. De twee populairste nieuwswebsites zijn hln.be en nieuwsblad.be. alle krantenwebsites komen in de top 10 voor. De overige plaatsen in de top 10 worden ingenomen door Sporza en VRT NWS.
Figuur 74: Online populariteit – websites top 10 - Tekstuele beschrijving figuur 74
Bron: VRM op basis van CIM, cijfers juni 2018
Een aantal sites opereren zelfstandig van andere mediavormen. De populariteit van deze sites wordt in figuur 75 belicht. Het aantal websitebezoeken valt af te lezen van de secundaire as (rechteras), de populariteit op de sociale media op de primaire as (linkeras).
De websites van sport.be, gezond.be en showbizzsite.be worden gemonitord door het CIM. De VRM informeerde bij de overige websites naar hun bezoekcijfers in de eerste drie volledige weken van juni 2018. We kregen cijfers van Dewereldmorgen, Apache, Doorbraak, Sceptr en flows.be.
Sport.be steekt qua populariteit uit boven de andere sites. Het heeft aanzienlijk minder dagelijkse bezoeken dan de minst populaire krantennieuwssite tijd.be, maar wel ongeveer evenveel als op dezelfde leeftijdscategorie gerichte mediamerken zoals bijvoorbeeld stubru.be of humo.be. Newsmonkey, de populairste onafhankelijke nieuwssite van de afgelopen jaren, wordt niet meer gemonitord door het CIM en gaf geen inzicht in zijn websitebezoeken. We dienen hierbij wel de kanttekening te maken dat Apache geen gratis website is, maar gebruik maakt van een abonnementenmodel. In 2017 had het ca. 3.500 abonnees[294], wat meer is dan het aantal digitale abonnees van eender welk Vlaams tijdschrift. Bij de kranten komen ze in de buurt van het aantal digitale abonnees van de Gazet van Antwerpen (5.171) en Het Belang van Limburg (5.989).
Op sociale media zijn deze sites relatief populair. Voetbalnieuws, Voetbal24 en Newsmonkey hebben respectievelijk bijna 200.000, meer dan 150.000 en bijna 150.000 sociale mediavolgers. Sceptr is de grootste groeier, zowel op Facebook (+85%) als op Twitter (+91%) en Instagram (63%). Charlie Magazine heeft het afgelopen jaar sterk ingezet op YouTube. Hun aantal volgers steeg met 109%.
Figuur 75: Online populariteit websites die niet gelieerd zijn aan andere media - Tekstuele beschrijving figuur 75
Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek bij betrokken sites, cijfers juni 2018
In Figuur 76 worden de marktaandelen per mediabedrijf, gebaseerd op websitebezoeken weergegeven.[295]
Mediahuis haalt het hoogste aantal websitebezoeken, met haar 11 titels. De populairste website van Mediahuis is met voorsprong de website van de krant Het Nieuwsblad. De Persgroep Publishing/Medialaan komt op een tweede plaats, dankzij de populariteit van de website van Het Laatste Nieuws. Daarna volgen VRT en Roularta.
Figuur 76: Marktaandelen mediagroepen internet - Tekstuele beschrijving figuur 76
Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek, cijfers juni 2018
Ook voor de websites werden concentratiemaatstaven berekend. Dezelfde websites die voor figuur 88 werden gebruikt, zijn meegenomen. De concentratie is in 2018 gedaald. De HHI-waarde op basis van de groepen was sinds 2015 de 0,25-grens (wat duidt op een sterke concentratie) gepasseerd. Dit jaar duikt hij quasi onder die grens. De bezoeken van de vier grootste mediagroepen bereiken samen een marktaandeel van 86,8%. De concentratie op basis van websites is ook gedaald en blijft laag. De vrij hoge C4 is een gevolg van het feit dat de websites van Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad enorm hoge bezoekersaantallen hebben, in vergelijking met de overige websites.
Deze concentratiemaatstaven zijn natuurlijk relatief: de surfer kan veel meer websites raadplegen dan enkel de websites van de mediagroepen die hier worden besproken.
Jaar |
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 |
Websites
| C4 | 50,35% | 48,40% | 52,98% | 46,36% | 55,30% | 58,22% | 59,07% | 53,62% |
HHI | 0,0875 | 0,0836 | 0,0921 | 0,0768 | 0,1154 | 0,1289 | 0,1284 | 0,1020 | |
Groepen
| C4 | 63,88% | 71,45% | 79,27% | 81,38% | 88,15% | 85,13% | 88,47% | 86,8% |
HHI | 0,1099 | 0,1430 | 0,1992 | 0,2011 | 0,2571 | 0,2679 | 0,2763 | 0,2578 |
Tabel 99: Concentratie-indexen Vlaamse mediawebsites op basis van bezoeken 2011-2018
Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek
Figuur 77: Evolutie concentratie Vlaamse mediawebsites - Tekstuele beschrijving figuur 77
Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek
Als we de definitie van “de op het Vlaamse publiek gerichte informatie die beschikbaar gesteld wordt via de website moet ofwel het equivalent zijn van een klassiek mediaproduct, aangeboden worden door een onderneming die reeds op andere wijze actief is in de Vlaamse mediasector ofwel moet de inhoud vergelijkbaar zijn met die van een ‘klassiek’ mediaproduct” loslaten, kunnen we via Alexa.com de populariteit van alle websites zien, weliswaar voor heel België.
Alexa baseert zijn ranking op een combinatie van unieke bezoeken per dag en paginaopvragingen. In de cijfers voor 2018 komen twee nieuwssites (hln.be en nieuwsblad.be) en vier sociale netwerken (Facebook, YouTube, Twitter en Instagram) in de top twintig voor, LinkedIn zakt naar de 28ste plaats. Facebook is gezakt van tweede populairste website (wat ze al vijf jaar was) tot de vierde plek. Youtube is de laatste jaren in opmars en komt nu op de tweede plaats uit. Instagram kwam in 2017 voor het eerst de top 20 binnen en staat nu achtste.
Ranking | 13/08/2014 | 11/08/2015 | 23/08/2016 | 29/08/2017 | 21/08/2018 |
1 | google.be | google.be | google.be | google.be | google.be |
2 | facebook.com | facebook.com | facebook.com | youtube.com | youtube.com |
3 | google.com | google.com | youtube.com | google.com | google.com |
4 | youtube.com | youtube.com | google.com | facebook.com | facebook.com |
5 | wikipedia.org | live.com | live.com | wikipedia.org | Wikipedia.org |
6 | live.com | yahoo.com | yahoo.com | live.com | live.com |
7 | yahoo.com | wikipedia.org | wikipedia.org | reddit.com | reddit.com |
8 | twitter.com | amazon.com | msn.com | hln.be | Instagram.com |
9 | linkedin.com | twitter.com | hln.be | yahoo.com | twitter.com |
10 | hln.be | amazon.fr | nieuwsblad.be | twitter.com | hln.be |
11 | nieuwsblad.be | linkedin.com | bing.com | nieuwsblad.be | yahoo.com |
12 | google.fr | bing.com | telenet.be | livejasmin.com | 2dehands.be |
13 | wordpress.com | 2ememain.be | kapaza.be | instagram.com | nieuwsblad.be |
14 | amazon.fr | hln.be | bnpparibasfortis.be | 2dehands.be | pornhub.com |
15 | standaard.be | msn.com | twitter.com | linkedin.com | amazon.fr |
16 | lesoir.be | nieuwsblad.be | amazon.fr | amazon.fr | livejasmin.com |
17 | adcash.com | dhnet.be | 2ememain.be | pornhub.com | Netflix.com |
18 | amazon.com | kapaza.be | 2dehands.be | netflix.com | twitch.tv |
19 | deredactie.be | rtbf.be | immoweb.be | twitch.tv | xhamster.com |
20 | rtbf.be | aliexpress.com | belfius.be | telenet.be | 2ememain.be |
Tabel 100: Online populariteit websites België augustus 2014-2018
Bron: VRM op basis van Alexa.com
Ten slotte beschouwen we de populariteit van alle mediamerken samen op sociale media. Figuur 83 toont de top 10 mediamerken op de sociale media. VTM blijft stijgen. Vorig jaar staken ze Sporza voorbij, dit jaar komen ze binnen in de top drie door Het Nieuwsblad voorbij te steken. Vooral door een in te zetten op hun YouTube-account. Ook VTM Nieuws stijgt een plaats van tien naar negen.
Een eerste vaststelling is dat de mediamerken die “nieuws” centraal stellen, het populairst zijn. Zo staan er drie kranten in de top tien, naast het sportnieuwsmerk van de VRT (Sporza), VRT NWS en VTM Nieuws. Een tweede vaststelling is dat de radiomerken goed vertegenwoordigd zijn met Studio Brussel en Qmusic.
Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad hebben opvallend veel ‘vind ik leuks’ op Facebook, maar zijn heel wat minder populair op de andere sociale media. Studio Brussel en VTM daarentegen trekken op verschillende kanalen veel volgers aan.
Door berichten te posten op Facebook en Twitter proberen de Vlaamse media bezoekers naar de eigen site te lokken. Extra aanwezigheid op sociale netwerken kan zorgen voor extra websitebezoeken en op die manier extra advertentieinkomsten. Het valt op dat dezelfde merken hoog scoren op vlak van websitebezoeken als op vlak van populairteit op sociale media, gratis krant Metro is hier wel een grote uitzondering. Voor radiomerken geldt het omgekeerde: Studio Brussel en Qmusic scoren heel hoog op sociale media, maar dit vertaalt zich niet in hoge websitebezoeken.
Figuur 78: Online populariteit – sociale media top 10 - Tekstuele beschrijving figuur 78
Bron: VRM op basis van eigen onderzoek bij de betrokken sociale netwerken, cijfers augustus 2018
Apps/Mobiel internet
In dit laatste onderdeel geven we enkele cijfers met betrekking tot het gebruik van mobiel internet en apps.
Het gebruik van mobiele breedband blijft stijgen in België, maar loopt achter op de rest van de EU. De penetratiegraad van mobiel breedband in België bedroeg eind juli 2017 72%. Daarmee bekleedt België de 24ste plaats in de EU 28-rangschikking.[286]
Figuur xx toont de marktaandelen van de verschillende mobiele netwerken en MVNO’s voor 2017, gebaseerd op het aantal actieve SIM-kaarten. De MVNO-markt krimpt als gevolg van de acquisitie van Base door Telenet in februari 2016. Door deze overname worden de klanten van Telenet die worden gehost op het netwerk van Orange, geleidelijk gemigreerd naar het netwerk van Base. Deze migratie, die eind 2017 voor 90% is voltooid, leidt tot een verhoging van het marktaandeel van de mobiele netwerkoperatoren van 77,3% naar 87,7% (95% inclusief light MVNO). Het marktaandeel van de full MVNO klanten zakt terug van 15,3% naar 4,8%.
Figuur 79: Marktaandelen mobiele operatoren in termen van actieve simkaarten in België - Tekstuele beschrijving figuur 79
Bron: BIPT (2018), Situatie van de elektronische communicatiesector 2017, http://www.bipt.be/public/files/nl/22524/2017_Statistisch-verslag_nl.pdf
Ten slotte geven we een overzicht van de meest populaire apps in Vlaanderen. De installaties op Google Play worden hier als basis genomen. De App Store van Apple geeft immers geen gegevens vrij omtrent het aantal installaties. We geven de apps weer die zich in de drie hoogste categorieën bevinden.
Naam applicatie | Groep | Aantal installaties augustus 2018 |
hln.be | De Persgroep Publishing/Medialaan | 1.000.000-5.000.000 |
VTM | De Persgroep Publishing/Medialaan | 1.000.000-5.000.000 |
Yelo Play | Telenet | 1.000.000-5.000.000 |
Het Nieuwsblad Nieuws | Mediahuis | 500.000-1.000.000 |
Proximus TV | Proximus | 500.000-1.000.000 |
België FM: Radio online + Radio België | AppMind – Radio FM, Radio Online, Music and News | 100.000-500.000 |
DeMorgen.be mobile | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
dS nieuws | Mediahuis | 100.000-500.000 |
Gva.be mobile | Mediahuis | 100.000-500.000 |
HBVL – Het Belang van Limburg | Mediahuis | 100.000-500.000 |
Het Laatste Nieuws | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
Het Nieuwsblad krant | Mediahuis | 100.000-500.000 |
Humo’s tv-gids | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
Ketnet | VRT | 100.000-500.000 |
Ketnet Junior | VRT | 100.000-500.000 |
MNM | VRT | 100.000-500.000 |
Orange TV BE | Orange | 100.000-500.000 |
Q | You Make us Q | 100.000-500.000 |
Radio België | Radioworld FM | 100.000-500.000 |
Sporza | VRT | 100.000-500.000 |
Sporza voetbal | VRT | 100.000-500.000 |
Stievie TV Kijken | Stievie | 100.000-500.000 |
Studio Brussel | VRT | 100.000-500.000 |
Switch | VRT | 100.000-500.000 |
VRT NWS | VRT | 100.000-500.000 |
VTM Koken | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
VTM Nieuws | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
VTMKids app | De Persgroep Publishing/Medialaan | 100.000-500.000 |
Tabel 101: Aantal installaties populairste applicaties via Google Play
Bron: VRM op basis van Google Play
[285] Studiedienst van de Vlaamse Regering (2017), VRIND 2017 Vlaamse Regionale Indicatoren.
[286] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[287] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[288] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[289] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[290] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[291] Studiedienst van de Vlaamse Regering (2017), VRIND 2017 Vlaamse Regionale Indicatoren.
[292] Pieter Haeck, De Tijd, “Facebook blijft groeien in België”, 28 november 2017.
[293] De Marez, L. en Vanhaelewyn, B., Digimeter 2017, Measuring digitale media trends in Flanders, 2017, https://www.imec-int.com/digimeter.
[294] https://www.erasmix.be/content/hoofdredacteur-van-apache-%E2%80%98we-worden-een-beetje-gezien-als-de-robin-hood-van-de-vlaamse-media%E2%80%99.
[295] De websites die meegenomen zijn, zijn deze uit tabel xx en tabel xx van hoofdstuk 1. Volgende websites zijn echter niet meegeteld, gezien we geen gegevens hebben: B.G.-Consulting nv: stadsradioleuven.be, Dalton Distribution: dalton.be, De Persgroep Publishing nv: dagallemaal.be, mijnenergie.be, story.be, tvfamilie.be, teveblad.be, vacature.com, De Vijfde Weg Herzele cvba: eclipstv.be, Dobbit nv: dobbit.be, Drukkerij en Uitgeverij Halewijn nv: kerkenleven.be, Edition Ventures nv: actiefwonen.be, villas-decoration.com, Edition Ventures Woman nv: elle.be, marieclaire.be, Het Halfrond vzw: vlaamsparlement.tv, Lumière Publishing: lumiereseries.com, Mass Transit Media nv: metrotime.be, Mediageuzen nv: p-magazine.be, ambiance.be, Mediahuis nv: flanderstoday.eu, jetmagazine.be, Made In websites, Medialaan nv: caz.be, vtmkids.be, stievie.be, vitaya.be, Ment Media bvba: menttv.be, Minoc Data Services bvba: clickx.be, shoot.be, smartbiz.be, techpulse.be, Plattelands TV nv: plattelandstv.be, Proximus nvpr: proximus-sports.be, Psycho Media Belgium nv: psychologies.be, Roularta Media Group nv: deapotheker.be, dezondag.be, fiscoloog.be, gostarters.be, healthcaremagazine.be, lamaisonvictor.com, lovingyou.be, shedeals.be, steps.be, storesquare.be, trv.be, September Film Distribution bvba: cinemember.be, SBS Belgium nv: zestv.be, Telenet bvba: snap.telenet.be, Topradio nv: topradio.be, Uitgeverij Cascade nv: bahamontes.be, demotorsite.be, for-girls-only.be, Universciné Belgium nv: universcine.be, Via Plaza nv: evenaar.tv, Vrije Brugse Radio Omroep bvba: vbro.be, VRT nv: flandreinfo.be, flandersnews.be, flanderninfo.be, vrttaal.net; Newsmonkey, Charlie Magazine, Express, cycling.be, running.be, beursduivel.be, voetbal24.be, voetbalprimeur.be, voetbalnieuws.be.
[296] BIPT (2018), Situatie van de elektronische communicatiesector 2017, http://www.bipt.be/public/files/nl/22524/2017_Statistisch-verslag_nl.pdf.