3.1.3 Geschreven pers

3.1.3.1         Verticale, horizontale en crossmediale integratie

De meest evidente en vaakst voorkomende vorm van verticale integratie bij geschreven pers is deze waarbij de contentproducenten/redacties integraal deel uitmaken van de uitgeverijen die deze content verwerken tot een tastbaar of digitaal blad.

Het feit dat veel uitgevers voor de reclamewerving werken met een eigen interne regie is een ander voorbeeld van verticale integratie. De meeste Vlaamse uitgevers werken met een interne reclameregie, die een aparte business unit vormt binnen het bedrijf. Enkel de kleinere titels werken soms met een externe reclameregie.

Door de aanwezigheid van slechts weinig krantenuitgevers merken we sterke horizontale integratie op. Zo werken alle titels van eenzelfde uitgeverij met dezelfde reclameregie. Bovendien worden de verschillende titels soms in pakketten aangeboden aan adverteerders. Ook op inhoudelijk vlak is er vaak samenwerking tussen de verschillende redacties binnen één uitgeverij. Zo zijn er zowel binnen de kranten van De Persgroep Publishing/Medialaan als binnen de kranten van Mediahuis overlappingen.

Een ander voorbeeld van horizontale integratie bestaat binnen de distributietak. Bpost heeft haar distributiecontract met de Belgische Staat voor de thuisbezorging van kranten en tijdschriften opnieuw met vijf jaar kunnen verlengen na een aanbestedingsprocedure. Daarnaast nam Bpost in 2016 de Belgische activiteiten van de Franse groep Lagardère over. Dankzij deze overname, krijgt Bpost meer dan 90% van de verdeling van de uitgevers naar de detailhandel in handen, wordt ze eigenaar van de Press Shop- en Relay-dagbladwinkels en verwerft ze het pakjesnetwerk Kariboo.

Wat crossmediale integratie betreft, hebben de Vlaamse uitgevers nauwe banden met andere mediavormen, voornamelijk tv en radio. Zo nam De Persgroep Medialaan volledig over en smolt ermee samen. Alle nieuwsredacties werden samengevoegd in News City, het ultieme voorbeeld van crossmediale integratie. Mediahuis verkocht dan weer zijn belang in De Vijver Media en neemt dus wat gas terug in de televisiemarkt. Het heeft wel nog belangen in verschillende regionale omroepen en themazender Evenaar. Mediahuis is ook actief in de radiomarkt via Nostalgie en zijn belang in NRJ. Roularta trok zich terug uit Medialaan en verdween op die manier volledig uit de Vlaamse radiosector. Het heeft wel nog de economische zender Kanaal Z.

Hiernaast hebben alle kranten en tijdschriften ook een sterke aanwezigheid op het internet, zowel in de vorm van eigen nieuwssites als accounts op sociale media of apps.

3.1.3.2        Analyse op basis van financiële gegevens

Persagentschappen

Tabel 85: Financiële gegevens 2017 persagentschappen

In hoofdstuk 1 stelden we dat Belga het belangrijkste Belgische persagentschap is. Belga fuseerde in 2017 met Mediargus nv (persdatabank) en Press B@nking nv (ondersteunt bedrijven). Van IPS Vlaanderen, Persinfo en Stampmedia zijn geen openbare cijfers beschikbaar.

Fotoagentschappen

Tabel 86: Financiële gegevens 2016 fotoagentschappen

Mediacentrales

Mediacentrales zorgen ervoor dat publiciteitsruimten in verschillende media opgevuld worden met advertenties. Ze beheren de reclamebudgetten van adverteerders en kopen hiermee reclameruimte aan.

In tabel 87 zijn de financiële gegevens van 2017 van de belangrijkste mediacentrales weergegeven. Van de ondernemingen Havas Media Belgium, Mediaplus Belgium, Omnicom Media Group en PHD Media waren op het moment van redactie geen cijfers van 2017 beschikbaar. De ondernemingen Amnet Belgium, Carat Belgium, iProspect Belgium, Posterscope Belgium en Vizeum Belgium zijn dochterondernemingen van Dentsu Aegis Network.

 Tabel 87: Financiële gegevens 2017 mediacentrales

Uitgevers van dagbladen

Tabel 88: Financiële gegevens 2017 uitgevers van dagbladen

Ondanks de fusie eind december 2016 van De Persgroep Publishing nv met Spaargids bvba daalden de bedrijfsopbrengsten, terwijl ook de bedrijfswinst daalde in vergelijking met vorig jaar.[271] Het gaat echter niet om sterke dalingen, het boekte eerder een stabiele omzet en operationele winst ten opzichte van vorig jaar. De volledige overname van Medialaan en de verkoop van de participatie in Mediafin zijn nog niet in de cijfers terug te vinden.

Mediahuis verlengde vorig jaar zijn boekjaar tot 31 december 2017 wegens herstructureringen.

Op 9 juni 2017 was er een kapitaalverhoging door inbreng in natura door de vennootschappen Concentra nv, Corelio nv en Concentra Media Groep nv. Deze kapitaalverhoging bestond uit de inbreng van schuldvorderingen van de drie bedrijven voor een bedrag van 160.033.166,67 euro. De vergoeding voor deze inbreng in natura bestaat uit 701.131 aandelen. Het kapitaal werd verhoogd met een bedrag van 25.612.315,43 euro om het te brengen op 59.212.648,82 euro. Het resterende deel van 134.420.851,24 euro werd opgenomen als uitgiftepremie.[272]

Op 20 juni 2017 was er dan weer een kapitaalverhoging door inbreng in natura door de vennootschap VP Exploitatie nv. Deze kapitaalverhoging bestond uit de inbreng van aandelen van Gerald BidCo bv met een waarde van 82.145.568 euro. De vergoeding voor deze inbreng in natura bestaat uit 359.893 aandelen. Het kapitaal werd verhoogd met een bedrag van 13.146.891,29 euro om het te brengen op 72.359.540,11 euro. Het resterende deel van 68.998.676,71 euro werd opgenomen als uitgiftepremie.[273]

Het verlies van het boekjaar is voornamelijk te wijten aan eenmalige kosten, onder meer ten gevolge van de overname van TMG.

Bij Mediafin stegen de bedrijfsopbrengsten dankzij een omzetgroei op zowel de lezersmarkt als de advertentiemarkt. Bovendien daalden de bedrijskosten met 4,2 miljoen euro. Zodoende sloot Mediafin het boekjaar af met een bedrijswinst van 10,3 miljoen euro ten opzichte van een bedrijfswinst van 5,3 miljoen euro in 2016.[274]

 Figuur 50: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2008 - uitgevers dagbladen (zonder Mediahuis in 2016^[275]) - Tekstuele beschrijving figuur 50

Bron: VRM op basis van informatie NBB

De bedrijfswinst en de winst vóór belasting kennen een schommelende evolutie tot 2011. In 2013 en 2014 daalde de winst van het boekjaar vóór belasting vooral door een grote waardevermindering op financiële vaste activa bij De Persgroep Publishing en door hoge kosten (waaronder toen al herstructureringskosten) bij Mediahuis. De grote sprong in winst vóór belasting is bijna uitsluitend toe te schrijven aan de winst van 115 miljoen euro die De Persgroep Publishing boekte. In 2016 en 2017 treedt er duidelijk een normalisatie op. We zien wel een omzetsprong doordat Mediahuis terug in de cijfers verschijnt.

Vanaf 2014 maakt het gemiddeld aantal werknemers een grote sprong. Dit heeft te maken met het grote aantal werknemers die in de joint venture Mediahuis werd ondergebracht.

Uitgevers van tijdschriften

Tabel 89: Financiële gegevens 2017 uitgevers van tijdschriften

De magazinemarkt gaat al een aantal jaar door een moeilijke periode. Een dalend aantal betalende lezers, krimpende advertentie-inkomsten en dit vaak gecombineerd met herstructureringen voor een beter bedrijfsmodel, leiden tot tegenvallende cijfers voor uitgeverijen.

De Persgroep Publishing en Mediahuis werden hierboven al besproken.

Roularta Media Group kende zowel in 2012, 2013 als in 2014 mindere jaren door dalende advertentie-inkomsten in combinatie met herstructureringen en waardeverminderingen. Vooral op de activiteiten in Frankrijk dienden minwaardes te worden geboekt. Begin 2015 werden de Franse activiteiten verkocht. Op die manier slaagde Roularta Media Group er in 2015 in om opnieuw winst te boeken. Terwijl het boekjaar 2014 werd afgesloten met een verlies vóór belasting van 140 miljoen euro, werd in 2015 een winst vóór belasting van 52,6 miljoen euro geboekt. Ook 2016 was een positief jaar.

De jaarcijfers van 2017 zijn eigenlijk al achterhaald. Ze houden geen rekening met de verkoop van hun 50-procent-belang in Medialaan, het overgenomen 50-procent-belang in Mediafin en de overgenomen vrouwenbladen van Sanoma. Roularta boekte een fors verlies, dit had meerdere oorzaken. Door een omzetdaling met 21 miljoen euro (-8%) kende het bedrijfsresultaat een verlies van 6,4 miljoen euro. De omzet van de reclamebestedingen in de gedrukte pers kende een daling, terwijl de publiciteitsomzet in de digitale media blijft groeien, maar onvoldoende om dit goed te maken. De omzet uit de lezersmarkt daalde licht in vergelijking met 2016. De omzet van drukwerken voor derden kende een daling, grotendeels te wijten aan de daling van de drukorders van de vroegere Franse activiteiten. [276]

Sanoma Media Belgium was sinds 2013 verlieslatend. Sinds eind 2013 zocht het Finse moederbedrijf een overnemer voor de Belgische activiteiten. Uiteindelijk werden in 2015 enkele titels aan De Persgroep verkocht. In 2016 daalden de omzet en bedrijfsopbrengsten t.o.v. 2015. Doordat de daling van de omzet lager is dan de daling in de bedrijfskosten, werd het bedrijfsverlies beperkt. In 2017 knoopte het bedrijf weer aan met winst. In 2018 werd Sanoma Media Belgium echter helemaal uitgekleed. Er werden verschillende titels verkocht aan Roularta en wat overblijft, wordt ingepast in de Nederlandse organisatie. Dit is momenteel nog niet te zien in de cijfers.

 Figuur 51: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2008 - uitgevers weekbladen - Tekstuele beschrijving figuur 51

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In figuur 52 zien we dat de omzet van de uitgeverijen van weekbladen ongeveer stabiel gebleven zijn tot 2014, daarna begint die te stijgen. Dit komt door een sterke consolidatiebeweging in deze markt, waardoor er enkele bedrijven grotere omzetten boeken. De bedrijfswinst zat echter – vooral sinds 2011 – in dalende lijn. Vanaf 2016 stijgt dit echter opnieuw. In de winst vóór belasting zitten grote schommelingen. De sterke dalingen in 2012, 2013 en 2014 zijn voornamelijk te wijten aan de negatieve cijfers van Sanoma en Roularta. De sterke stijging in 2015 heeft te maken met een zeer hoog winstcijfer van De Persgroep Publishing. Daarom is de daling in 2016 logisch en is dit beter te vergelijken met 2014. In 2017 zet deze daling zich door.

Het gemiddelde aantal werknemers stijgt de laatste jaren. Deze stijging is voornamelijk te danken aan de grote drie: Roularta Media Group, Mediahuis en De Persgroep. De verklaring is te vinden in de fusies van dochterondernemingen met het moederbedrijf. De werknemers van de voormalige dochterondernemingen werden mee overgenomen. Om hieruit te concluderen dat er meer werknemers worden aangeworven in de magazinemarkt, is een brug te ver.

Gratis pers

Tabel 90: Financiële gegevens 2017 uitgevers gratis pers geeft voor de 15 grootste uitgevers van gratis pers enkele financiële gegevens.

Tabel 90: Financiële gegevens 2017 uitgevers gratis pers

Figuur 52: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2008 - uitgevers gratis pers (zonder Mediahuis in 2016^[277]) - Tekstuele beschrijving figuur 52

Bron: VRM op basis van informatie NBB

Figuur 53: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2007 - uitgevers gratis pers (met uitzondering van Roularta Media Group, De Persgroep en Mediahuis) - Tekstuele beschrijving figuur 53

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In de grafiek in Figuur 53 zijn de cijfers van de uitgevers van gratis pers opgenomen. De omzetcijfers zijn over de afgelopen tien jaar relatief stabiel gebleven. Het gemiddeld aantal werknemers steeg de afgelopen jaren. Dat is toe te wijzen aan Mediahuis en Roularta Media Group, zoals hiervoor besproken. De winst vóór belastingen schommelt sterk.

We zien echter dat deze evolutie sterk gelijkt op de evolutie in de grafiek van de uitgevers van tijdschriften. De cijfers worden dan ook in grote mate bepaald door de grote spelers zoals Roularta, Mediahuis en De Persgroep (historische cijfers, momenteel geen aanbod gratis pers meer). Gratis pers vormt slechts een deel van de activiteiten van deze groepen. Winst en verlies van deze ondernemingen worden niet (volledig) bepaald door hun activiteiten in de gratis pers.

Daarom bekijken we in Figuur 54 de evolutie van de gemiddelde waarden van de uitgevers van wie de voornaamste of enige activiteit gratis pers is. We zien dat alle parameters in dalende lijn zitten. De negatieve piek van de winst vóór belasting in 2013 is te wijten aan zware herstructureringen bij Corelio Connect Noord.

Distributie geschreven pers

Tabel 91: Financiële gegevens 2017 distributeurs geschreven pers

De jaarrekening van het jaar 2017 van Belgische Distributiedienst nv was op 11 september 2018 nog niet beschikbaar. Vandaar konden er hieromtrent geen cijfers worden opgenomen.

In de onderstaande Figuur 54: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2008 distributeurs geschreven perswordt de evolutie van de gemiddelde waarden sinds 2008 voor de distributeurs weergegeven.

Figuur 54: Evolutie gemiddelde waarden sinds 2008 distributeurs geschreven pers - Tekstuele beschrijving figuur 54

Bron: VRM op basis van informatie NBB

In tegenstelling tot de uitgeverijen die tussen 2012 en 2015 duidelijk minder winst optekenden, stijgen voor de distributeurs gemiddeld zowel de bedrijfswinst als de winst vóór belasting continu. De gemiddelde cijfers worden natuurlijk sterk beïnvloed door de cijfers van Bpost. Ook de omzet en het aantal werknemers steeg de voorbije jaren weer.

3.1.3.3        Analyse op basis van populariteitscijfers

Dagbladen

Uit de studie van Digimeter uit 2017 blijkt dat 29% van de Vlamingen dagelijks de gedrukte krant ter hand neemt voor zijn nieuwsgaring. Dit cijfer blijft stabiel ten opzichte van de vorige studie uit 2016. Als we de cijfers opgesplitst per leeftijdscategorie bekijken, zien we dat vooral de oudste leeftijdscategorieën nog regelmatig een krant lezen. Bij Vlamingen jonger dan 40 jaar ligt het dagelijks lezen van de gedrukte krant echter onder de 15%. Volgens het rapport worden smartphone (50,6%) en computer (38,2%) door meer mensen gebruikt om dagelijks het nieuws te volgen. Helemaal bovenaan op het lijstje staan radio (58,3%) en tv (52,2%).^[278]

Als we enkel kijken naar digitale nieuwsconsumptie, is het bezoeken van nieuwswebsites het populairst. 86,6% van de respondenten van het Digimeteronderzoek had de laatste maand een nieuwswebsite bezocht. Een downloadbare digitale krant was minder populair: slechts 36,7% had de laatste maand een digitale krant gelezen.^[279]           

De populariteit van de geschreven pers wordt verder in twee stappen besproken. Ten eerste worden de verkoopcijfers van de kranten en tijdschriften bestudeerd. Dit gaat zowel om de gedrukte versie als de digitale versie van krant of tijdschrift. Vervolgens wordt de populariteit besproken van de website, de sociale mediapagina’s en de apps die bij een krant of tijdschrift horen.

Betaalde verspreiding en oplage

Het CIM geeft oplage- en verspreidingscijfers voor zowel de gedrukte als de digitale versies van de dagbladen. De abonnees die bij hun gedrukte krant gratis toegang krijgen tot de digitale versie van de krant, rekent het CIM enkel bij de gedrukte exemplaren. Het CIM maakt ook het onderscheid tussen verkoop als onderdeel van een abonnement of losse verkoop. Het doet dit sinds 2016 echter niet meer voor de digitale exemplaren.

In Figuur 60 wordt de evolutie van de betaalde verspreiding van de kranten voor de periode 2013-2017 visueel voorgesteld. De verkoop van de kranten Het Nieuwsblad (-11,6%), Het Laatste Nieuws (-9,9%), Gazet van Antwerpen (-9,6%), De Morgen (-7,5%) en Het Belang van Limburg (-5,6%) zit in dalende lijn. De verkoop van ‘kwaliteitskranten’ De Tijd (+5,7%) en De Standaard (+1,8%) steeg daarentegen in de afgelopen vijf jaar. Uit de grafiek wordt duidelijk dat de digitale verkoop hierin een doorslaggevende rol speelt.

Figuur 60 toont immers dat de verkoop van gedrukte kranten voor alle titels in dalende lijn zit. Als we de evolutie sinds 2013 beschouwen, dan is De Morgen de grootste daler met 35,6% minder verkochte gedrukte kranten in 2017 t.o.v. 2013.

De Tijd, De Standaard en voor een stuk ook De Morgen kunnen dankzij een stijgende digitale verkoop de dalende gedrukte verkoop compenseren. De Tijd verkoopt 39% van haar kranten enkel digitaal. Bij De Morgen is dit in vijf jaar tijd gestegen van 5% tot 34% van haar totale betaalde verspreiding. Op die manier verkopen de drie kwaliteitskranten tezamen méér kranten in 2017 dan in 2013. De populaire titels (Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) verkopen minder digitale kranten en hun totale betaalde verspreiding is dan ook gedaald over de afgelopen vijf jaar. Het aandeel van de digitale poot schommelt bij deze kranten alle vier rond de 5%.

Figuur 55: Betaalde verspreiding kranten 2013-2017 - Tekstuele beschrijving figuur 55

Bron:VRM op basis van CIM

Figuur 56 maakt naast het aandeel digitaal-print ook de verhouding tussen abonnement en losse verkoop aanschouwelijk. Zo zien we dat het aandeel losse verkoop van gedrukte dagbladen voor alle titels jaar na jaar afneemt. De Vlaming kiest meer en meer voor een abonnementsformule. De categorie ‘andere’ bestaat uit:

• De losse verkoop en abonnementen (individueel of gegroepeerd) die verkocht worden aan een tarief lager dan 50% van het referentietarief.
• Verkochte exemplaren, betaald door een derde, op naam of niet op naam geadresseerd, waarvoor een betaalde factuur opgesteld is, en die al dan niet compensaties inhoudt onder de vorm van publiciteitsruimte, ruilen, sponsoring …[280]

Ook in deze grafiek is het belang van digitale verkoop voor De Morgen, De Standaard en De Tijd duidelijk af te lezen.

Figuur 56: Betaalde verspreiding kranten 2013-2017: abonnement vs losse verkoop - Tekstuele beschrijving figuur 56

Bron: VRM op basis van CIM

In figuur 57 wordt de verdeling van marktaandelen van de verschillende dagbladen voorgesteld op basis van de betaalde verspreiding voor 2015, 2016 en 2017. De onderlinge verhouding wijzigt licht, maar Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad hebben steevast de sterkste posities. De Tijd is de kleinste krant in Vlaanderen.

Als we de verhouding Mediahuis – De Persgroep Publishing/Medialaan – Mediafin bekijken, dan blijft deze quasi stabiel. De vier kranten van Mediahuis (De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) zijn samen goed voor 59% van de betaalde verspreiding in België. De Persgroep Publishing/Medialaan (De Morgen en Het Laatste Nieuws) heeft 36% van de markt in handen, Mediafin (De Tijd) 5%.

Figuur 57: Marktaandelen betaalde verspreiding per titel 2015-2017 - Tekstuele beschrijving figuur 57

Bron:VRM op basis van CIM

Ten slotte is er nog de gratis krant Metro. In Figuur 58 wordt het marktaandeel weergegeven voor de oplages van de verschillende titels, waarbij Metro ook wordt opgenomen. Dan zien we dat Metro (we beschouwen enkel de Nederlandstalige versie) 11% marktaandeel heeft op vlak van oplages. Oplages gaan echter enkel over de gedrukte krant. Op die manier liggen oplagecijfers voor De Standaard, De Tijd en De Morgen lager dan de cijfers voor hun totale betaalde verspreiding.

Figuur 58: Marktaandelen oplage per titel 2015-2017 - Tekstuele beschrijving figuur 58

Bron: VRM op basis van CIM

In Tabel 92: Evolutie marktaandelen dagbladen volgens oplage wordt een overzicht gemaakt van de oplages van de dagbladen.

In deze tabel worden de verschillende dagbladen per mediagroep gesorteerd. Tot 2012 konden we van drie mediagroepen spreken, namelijk Corelio, Concentra en De Persgroep. We rekenen hier De Tijd tot De Persgroep (die 50% van de aandelen had in Mediafin) en Metro tot Concentra (die 51% van de aandelen in zijn bezit had). De overige belangen in De Tijd en Metro worden aangehouden door de Franstalige uitgeverij Rossel & Cie.

Door het bundelen van de uitgeefactiviteiten van Concentra en Corelio in de joint venture Mediahuis onderscheiden we sinds 2013 drie groepen, met name Mediahuis, De Persgroep en Concentra (waartoe we dan enkel Metro rekenen).

In 2017 ging het belang in Mass Transit Media (dat Metro uitgeeft) van Concentra naar Mediahuis. Daarom onderscheiden we in 2017 slechts twee groepen meer (Mediahuis en De Persgroep Publishing/Medialaan). In 2018 werd de participatie van De Persgroep in Mediafin overgenomen door Roularta. Gezien het hier gaat om cijfers van 2017, gaan we er hier nog van uit dat De Tijd tot De Persgroep Publishing/Medialaan behoort. Vanaf volgend jaar zullen we dan terug drie groepen zien.

Mediahuis heeft een marktaandeel van 63,2%. De Persgroep Publishing/Medialaan schommelt rond de 37%. Het marktaandeel van Metro stijgt tot boven de 11%, Het Laatste Nieuws zakt een halve procent. Indien we De Tijd al tot Roularta zouden rekenen, zouden de verhoudingen, 63,2% voor Mediahuis, 33,4% voor De Persgroep Publishing/Medialaan en 3,4% voor Roularta zijn.

Tabel 92: Evolutie marktaandelen dagbladen volgens oplage 2008-2017

Bron: VRM op basis van CIM

De evolutie in de sector van Vlaamse dagbladen kan ook gevolgd worden aan de hand van concentratiemaatstaven C4 en HHI.

In tabel 93 en 94 worden de concentratiemaatstaven voorgesteld voor de betaalde verspreiding (excl. Metro) en de oplage (incl. Metro) en dit zowel voor de titels als voor de mediagroepen.

Bij de betaalde verspreiding en oplage op basis van titels zien we een relatief stabiele C4 en HHI-index. In 2008 verhoogde deze index gevoelig als gevolg van het verdwijnen van Het Volk. Sindsdien kende deze index slechts lichte schommelingen. Als we naar de betaalde verspreiding kijken, ligt het totale marktaandeel van de vier grootste dagbladen op 79,4% van de markt. Bij de oplagecijfers is dit 73,9%. De HHI ligt tussen 0,15 en 0,25 wat wordt gecategoriseerd als ‘matig geconcentreerd’.

Wat de mediagroepen betreft, is er een ander beeld. Tot 2012 vertegenwoordigden de drie mediagroepen, nl. Concentra, Corelio en De Persgroep, de volledige Vlaamse markt van dagbladen waardoor de C4 dan ook 100% bedraagt. De HHI nam jaarlijks lichtjes toe voor de betaalde verspreiding, voor de oplagen bleef de HHI ongeveer gelijk.

In 2013 richtten Concentra en Corelio samen Mediahuis op. Hierdoor ontstonden in het Vlaamse krantenlandschap drie andere mediagroepen, nl. De Persgroep, Mediahuis en Concentra (Metro). De C4 voor betaalde verspreiding en oplage waren nog steeds 100%. Wat betaalde verspreiding betreft, waren er zelfs slechts twee groepen meer: De Persgroep en Mediahuis. De HHI stijgt vanaf 2013 significant doordat het hoge marktaandeel van Mediahuis sterk doorweegt in de berekening.

In 2017 ging Metro over van Concentra naar Mediahuis waardoor er ook wat oplage betreft, slechts twee groepen overschieten: De Persgroep Publishing/Medialaan en Mediahuis. De HHI stijgt dan ook significant.

Volgend jaar wordt de overname van de participatie in Mediafin van De Persgroep naar Roularta in rekening genomen. Dit zal zorgen voor een kleine daling van de HHI.

Tabel 93: Concentratie-indexen dagbladen op basis van betaalde verspreiding 2008-2017

Bron: VRM op basis van CIM

Tabel 94: Concentratie-indexen dagbladen op basis van oplage 2008-2017

Bron: VRM op basis van CIM

Figuur 59: Evolutie concentratie betaalde verspreiding dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 59

Bron: VRM op basis van CIM

Online populariteit van krantenmerken

Krantenuitgevers zetten niet enkel in op een dagelijkse krant die zowel gedrukt als digitaal verschijnt, maar zorgen ook voor een constant geüpdatete nieuwssite. De populariteit van de nieuwssites wordt in dit onderdeel besproken, net zoals de populariteit van de nieuwsmerken op de sociale media. Deze worden geïllustreerd in Figuur 63. Het aantal websitebezoeken valt af te lezen op de primaire as (linkeras), het aantal volgers op sociale media is af te lezen op de secundaire as (rechteras).

De websites van Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad steken er bovenuit en krijgen meer dan driedubbel zoveel bezoekers als de andere krantenwebsites. In vergelijking met de vorige jaren gaan alle websites achteruit. Dat is de eerste keer. De Tijd (-19%), Het Belang van Limburg (-16%) en De Standaard (-13%) doen het een pak minder goed, de andere websites dalen lichtjes.

De website van de krant Metro (nl.metrotime.be) wordt niet gemonitord door het CIM. Het is de eerste keer dat de VRM cijfers van henzelf krijgt. Ze hebben de derde drukstbezochte krantenwebsite.

De sociale media worden actief gebruikt door de Vlaamse kranten. Vooral op Facebook en Twitter zijn kranten zeer actief.

Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad hebben het meeste volgers op Facebook, de overige kranten volgen op geruime afstand. Alle kranten zagen hun volgers toenemen in vergelijking met vorig jaar, maar de groei vertraagt duidelijk. Metro België (+39%), De Tijd (+9%) en De Morgen (+6%) waren de sterkste groeiers.

Op Twitter heeft De Standaard met voorsprong het grootste aantal volgers. Ze heeft er meer dan dubbel zoveel als de eerstvolgende, Het Laatste Nieuws. Ook de populariteit van De Tijd valt op. Alle kranten zagen hun volgers toenemen in vergelijking met vorig jaar, maar ook hier vertraagt de groei duidelijk. Gazet van Antwerpen (+10%) was net zoals vorig jaar één van de sterkste groeiers.

Instagram wordt pas sinds enkele jaren gebruikt door de dagbladen. Het aantal volgers ligt erg uiteen. Het Laatste Nieuws (48.000) en De Morgen (34.200) zijn het populairst.

De activiteit van de Vlaamse kranten op YouTube blijft relatief laag, net zoals het aantal abonnees. Enkel De Tijd postte in 2018 verschillende video’s.

Figuur 60: Online populariteit dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 60

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek bij betrokken sociale netwerken, cijfers augustus 2018

Na het apart bespreken van betaalde verspreiding en oplage, websitebezoeken en sociale media-activiteit, vergelijken we deze in Figuur 62. We beschouwen telkens het marktaandeel.

We zien dat Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad op alle platformen het best scoren. Opvallend is de piek bij de website van Het Laatste Nieuws, deze is met voorsprong de populairste nieuwssite. Ook Het Nieuwsblad heeft een zeer groot marktaandeel wat haar websitebezoeken betreft. We zien dat de Gazet Van Antwerpen, maar vooral Het Belang van Limburg haar populariteit wat betreft gedrukte (en digitale) verkoop niet in online populariteit kan vertalen. Metro doet het quasi evengoed met haar website als met haar oplage, op sociale media vlot het veel minder goed. De Standaard en De Morgen daarentegen scoren op sociale media beter dan wat hun betaalde verspreiding en oplage betreft.

Figuur 61: Marktaandelen dagbladen per titel - Tekstuele beschrijving figuur 61

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

In Figuur 62 worden de marktaandelen per groep weergegeven. Mediahuis is op alle vlakken de grootste groep.

Figuur 62: Marktaandelen mediagroepen dagbladen - Tekstuele beschrijving figuur 62

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Ten slotte bekijken we de apps van de verschillende dagbladen. We zien dat voor elk dagblad meestal twee applicaties bestaan. Enerzijds bestaat er een app waar de gebruiker gratis nieuwsberichten kan lezen, vergelijkbaar met de site van de krant (bijvoorbeeld in tabel 83 gaat het om dS nieuws, DeMorgen.be mobile, Gva.be mobile, HBvL – Het Belang van Limburg, Metro België, HLN.be en Het Nieuwsblad Nieuws). Daarnaast bestaat er ook een app waarin de (mobiele) digitale editie van de krant kan aangekocht en gelezen worden. Bij De Tijd bestaat enkel deze laatste app.

Als we kijken naar het aantal installaties, dan zien we dat de app van HLN.be (de app met gratis nieuws van Het Laatste Nieuws) het populairst is. Het is de enige app die in de categorie boven 1.000.000 installaties zit.

Het aantal installaties van de apps lijkt de populariteit op andere platformen (online en gedrukt) van de kranten te weerspiegelen.

Tabel 95: Aantal installaties applicaties dagbladen via Google Play

Bron: VRM op basis van Google Play

Periodieke bladen

Wat periodieke bladen betreft, zijn er in de Digimeter of de VRIND geen cijfers beschikbaar over hoe vaak een Vlaming tijdschriften raadpleegt, welke leeftijdscategorieën dit doen of voor welke doeleinden dit gebeurt. We kijken naar de cijfers van het CIM wat betreft betaalde verspreiding en online populariteit.

Betaalde verspreiding

We bespreken de betaalde verspreiding van de populairste periodieke bladen in Vlaanderen. in figuur 66 staan de verkoopcijfers van de twintig best verkopende tijdschriften van 2017 weergegeven. Ledenbladen zoals bijvoorbeeld Pasar of Femma staan niet in dit overzicht, Kerk en Leven wordt wel opgenomen. Voor de tijdschriften waarvoor zowel een Franstalige als een Nederlandstalige versie bestaat, kan de splitsing in de verkoopcijfers gebeuren op basis van historische informatie van het CIM.[281]

De grootste dalers in 2017 t.o.v. 2016 zijn Flair (-21,7%) en Libelle Lekker (-19,4%). Libelle Lekker zit voor het tweede jaar op rij bij de twee grootste dalers. Er zijn drie stijgers in de top 20, namelijk Goed Gevoel (+22,4%), Plus (+5,8%) en Trends (3,4%). De stijging van Goed Gevoel was volledig te wijten aan het samengaan met weekblad Vitaya. De top drie is al jaren dezelfde: Dag Allemaal, Kerk en Leven en Libelle.

Als we de evolutie over meerdere jaren bekijken, zien we dat er drie tijdschriften goede cijfers kunnen voorleggen. Goed Gevoel steeg tussen 2013 en 2017 met 18,5%, al is deze stijging bijna volledig voor rekening van de merger met Vitaya. TV Gids Primo steeg de voorbije jaren met 12% en klom zo op tot vierde best verkopende tijdschrift in Vlaanderen. Plus Magazine steeg met 3,7%.

Voor alle andere tijdschriften in de top 20 is de betaalde verspreiding gedaald in de afgelopen jaren. Als we de evolutie 2013-2017 bekijken, dan zijn Story (-54%), Flair (-51%) en Libelle Lekker (-43%) de grootste verliezers. In het totaal is de betaalde verspreiding van de top 20 van best verkopende tijdschriften in 2017 met 24,3% gedaald t.o.v. 2013.

Figuur 63: Betaalde verspreiding tijdschriften 2013-2017[282]- Tekstuele beschrijving figuur 63

Bron: VRM op basis van CIM      

In Figuur 64 zien we de verhouding tussen abonnement en losse verkoop, zowel wat print als digitaal betreft voor het jaar 2017. We zien heel grote verschillen tussen de tijdschriften onderling. Kerk en Leven is 100% abonnement. De verkoop van de populaire bladen zoals Story, Dag Allemaal, Tv Gids Primo en TV Familie bestaat voor meer dan 80% uit losse verkoop. Ook vrouwenbladen Flair, Feeling en Goed Gevoel bouwen grotendeels op losse verkoop. Libelle vormt hierop een uitzondering. Humo en de magazines van Roularta (Knack, Trends, Sport/Voetbalmagazine, Plus, Nest en Krant van West-Vlaanderen) verkopen dan weer vooral abonnementen. Bij Nest valt het grote aandeel van ‘verkoop aan derden’ op. Dit gaat vermoedelijk om exemplaren die in winkels en op beurzen worden gepresenteerd.

We zien dat de digitale verkoop erg marginaal blijft, in vergelijking met de gedrukte verkoop. Sommige tijdschriften hebben geen digitale versie. Digitale exemplaren gelezen door abonnees op het gedrukte tijdschrift (met gratis toegang tot het digitale blad) worden hier niet meegeteld.

Figuur 64: Betaalde verspreiding 2017 :verhouding print – digitaal en abonnement – losse verkoop - Tekstuele beschrijving figuur 64

Bron: VRM op basis van CIM

In Figuur 65 worden de marktaandelen van de tijdschriften in de top 20 voorgesteld.

Figuur 65: Marktaandeel populairste tijdschriften 2017 - Tekstuele beschrijving figuur 65

Bron: VRM op basis van CIM

In Figuur 66 worden deze marktaandelen van de top 20 gegroepeerd volgens uitgever.

Het aantal uitgevers in de top 20 bleef het afgelopen jaar constant. De markt evolueert echter meer en meer naar een duopolie doordat er verschillende titels van eigenaar veranderden. Roularta kocht in 2018 verschillende bladen van Sanoma: Libelle (lekker), Flair en Feeling. Deze titels representeren ongeveer 17% van de tijdschriftenmarkt. In Figuur 71a geven we de situatie weer voor de overname van die titels, in Figuur 71b na de overname.

In de zomer van 2018 raakte bekend dat De Persgroep Publishing/Medialaan met het Nederlandse mediabedrijf Audax een akkoord heeft gesloten om de Belgische uitgeverij Cascade over te nemen. Cascade wordt dus een 100%-dochterbedrijf van De Persgroep Publishing/Medialaan.

De Persgroep Publishing/Medialaan blijft de grootste uitgever bij de publieke bladen met een marktaandeel van 40%, op de voet gevolgd door Roularta (37%). Bij Roularta is ook Plus Magazine gerekend. Dit magazine wordt uitgegeven door Senior Publications, wat voor 50% in handen is van Roularta Media Group (de andere 50% is in handen van het Franse bedrijf Bayard).

De marktaandelen in Figuur 69 zijn enkel gebaseerd op de cijfers van de 20 best verkopende titels in Vlaanderen. De belangrijkste publieke tijdschriften van elke mediagroep behoren hiertoe. Roularta heeft ook verschillende titels gericht op de professionele markt. De titels van Produpress en Edition Ventures nemen kleinere posities in. De titels van Minoc Media Services worden niet gemeten door CIM.

Figuur 66a: Marktaandelen van top 20 tijdschriften 2017 voor overname Sanoma-titels door Roularta - Tekstuele beschrijving figuur 66a

Bron: VRM op basis van CIM

Figuur 66b: Marktaandelen uitgevers van top 20 tijdschriften 2017 na overname Sanoma-titels door Roularta - Tekstuele beschrijving figuur 66b

Bron: VRM op basis van CIM

Wat tijdschriftentitels betreft, is er een lage mate van concentratie zoals blijkt uit de concentratiemaatstaven die weergegeven worden in tabel 96.

Wanneer de berekening wordt gemaakt voor de mediagroepen, dan constateert de VRM wel een sterke concentratie. We houden bij de berekening in 2017 al rekening met de overname van verschillende titels van Sanoma door Roularta omdat dit een grote impact heeft op de tijdschriftenmarkt. Aan de C4 zien we dat quasi 100% van de markt in handen is van vier spelers: De Persgroep Publishing/Medialaan, Roularta, Drukkerij en Uitgeverij Halewijn en Cascade. Doordat Cascade in de loop van 2018 een dochteronderneming van De Persgroep Publishing/Medialaan is geworden, zijn er in de toekomst slechts 3 spelers die quasi 100% van de markt in handen hebben. Door de overname van Sanoma-titels door Roularta neemt de HHI ook een serieuze sprong.

In 2015 maakten beide indexen ook al een sprong. Dit kwam doordat aparte ondernemingen zoals Senior Publications (50% eigendom van Roularta Media Group) en Humo (vanaf 2015 100% eigendom van en in december 2015 gefuseerd met De Persgroep Publishing) niet meer als aparte bedrijven, maar behorende tot hun ‘moederbedrijven’ werden beschouwd.

In het algemeen blijft het concentratieniveau bij de tijdschriften lager dan het concentratieniveau op de dagbladenmarkt, maar we zien de indexen volgens groep meer en meer stijgen naar dezelfde niveaus. Bovendien is niet de volledige markt in deze concentratiemaatstaven opgenomen, maar enkel de 20 best verkopende titels.

Tabel 96: Concentratie-indexen periodieke bladen op basis van betaalde verspreiding 2008-2017

Bron: VRM op basis van CIM

Figuur 67: Evolutie concentratie betaalde verspreiding 2008-2017 - Tekstuele beschrijving figuur 67

Bron: VRM op basis van CIM

Online populariteit van de periodieke bladen

De websites van de periodieke pers worden beduidend minder vaak bezocht dan de websites van dagbladen. Vermoedelijk is dit te wijten aan het ontbreken van dagdagelijkse actualiteit.

Sommige periodieke bladen hebben geen website met inhoud. Het gaat bijvoorbeeld om Dag Allemaal en TV Familie. Hun website bestaat enkel uit een aankondiging van de belangrijkste artikels in het recentste nummer van het tijdschrift en eventueel extra uitleg bij spaaracties of wedstrijden. De bezoekcijfers van deze twee websites worden niet gemeten via het CIM, net zomin als de bezoeken aan de website van Kerk en Leven.

In Figuur 69 worden de 15 populairste websites van tijdschriften weergegeven.

Flair.be springt over knack.be als populairste website van de Vlaamse weekbladen. Dit kan ook komen doordat vorig jaar de cijfers van levif.be, de Franstalige tegenhanger van Knack, ook in de cijfers van knack.be waren opgenomen. Dit jaar is dat niet meer het geval. De website van Knack bestaat uit verschillende deelsites. Van deze deelwebsites kunnen voor Trends, Krant van West-Vlaanderen, Weekend, Sportmagazine, Plusmagazine, Datanews en Ik ga Bouwen afzonderlijke cijfers gevonden worden bij het CIM. Nest is een onderdeel van de Weekend Knack-website, er worden geen aparte cijfers van gegeven. Voor de deelsite van Focus Knack worden ook geen aparte cijfers gegeven.

Als we de vergelijking maken met vorig jaar zien we dat quasi alle websites minder bezoekers lokken. Enkel humo.be, libelle-lekker.be en sportmagazine.knack.be lokken meer bezoekers.

Figuur 68: Online populariteit periodieke bladen– websitebezoeken (4-24 juni 2018) - Tekstuele beschrijving figuur 68

Bron: VRM op basis van CIM

Als we kijken naar de 15 populairste tijdschriften op sociale media[283], zijn er grote verschillen. We stellen opnieuw een prominente aanwezigheid op Facebook vast. Opvallend is dat tijdschriften vaker populair zijn op Instagram dan op Twitter. Net zoals bij dagbladen wordt YouTube amper gebruikt.

Goed Gevoel (+40%), Libelle Lekker (+32,4%) en Libelle (+23,41%) zijn de sterkste stijgers qua sociale mediavolgers. Alle populaire tijdschriften gaan erop vooruit.

Twitter wordt niet echt actief gebruikt door weekbladen. Enkel Humo en Knack hebben een schare volgers. Op Instagram zijn het vooral de bladen gericht op vrouwen en lifestyle die actief zijn en heel wat volgers hebben. Flair en Elle spreken het meeste volgers aan.

Figuur 69: Online populariteit periodieke bladen – sociale media - Tekstuele beschrijving figuur 69

Bron: VRM op basis van eigen onderzoek bij de betrokken sociale netwerken, cijfers augustus 2018

Net zoals bij de kranten hierboven, worden voor de tijdschriften de marktaandelen offline en online vergeleken. We kijken naar de twintig best verkopende tijdschriften van 2017. We constateren grote verschillen. Knack Magazine en Flair presteren enorm goed online, in vergelijking met de andere weekbladen. Ook de populariteit van Humo op de sociale media en de populariteit van de websites van Trends en Libelle Lekker vallen op. Anderzijds houden de populaire gedrukte tijdschriften Dag Allemaal, Kerk en Leven, TV Gids Primo en Teve-Blad er amper online activiteit op na. Het blijkt dus niet zo te zijn dat wie online niet aanwezig is, niet bestaat. De online activiteit en de gedrukte verkoop liggen soms ver uiteen, veel meer dan bij de dagbladen. Zo zagen we bij de gedrukte verkoop dat de afgelopen jaren Libelle Lekker een van de grootste verliezers is. Op sociale media en op het vlak van websitebezoeken werd Libelle Lekker echter veel populairder.

In Figuur 70 worden de marktaandelen per groep aanschouwelijk gemaakt. We houden bij de berekening al rekening met de overname van verschillende titels van Sanoma door Roularta omdat dit een grote impact heeft op de tijdschriftenmarkt. Ook hier zien we grote verschillen. Op vlak van betaalde verspreiding is De Persgroep Publishing/Medialaan nipt marktleider voor Roularta. De koek wordt verdeeld over meerdere uitgeverijen al is er een tendens naar meer concentratie. Online zijn het quasi uitsluitend de Roularta-titels die bezoekers trekken. De Persgroep Publishing/Medialaan kan enkel met Humo en het groeiende Goed Gevoel degelijke cijfers voorleggen, maar heeft slechts een klein marktaandeel. Op sociale media is Roularta marktleider voor De Persgroep Publishing/Medialaan. Sanoma scoort daar nog vrij goed dankzij Wonen Landelijke Stijl.

Figuur 70: Marktaandelen periodieke bladen per titel - Tekstuele beschrijving figuur 70

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Figuur 71: Marktaandelen mediagroepen periodieke bladen - Tekstuele beschrijving figuur 71

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Als we kijken naar de applicaties verbonden met periodieke bladen, dan zien we dat de apps Dag Allemaal, Humo, Knack, (in-app aankopen digitaal magazine), Knack.be, Libelle Mama en Story de populairste zijn. Deze apps worden in populariteit enkel nog voorbijgestoken door de tv-gidsapp van Humo.

Tabel 97: Aantal installaties applicaties periodieke bladen via Google Play

Bron: VRM op basis van Google Play

Mandatenconcentratie in de geschreven perssector

In de volgende figuur kijken we naar de cumulatie van mandaten in de sector van de geschreven pers. Het geeft een duidelijk beeld van de banden op bestuursvlak tussen de mediagroepen onderling. Zo zien we dat Roularta via Mediafin en Mass Transit Media bestuurlijke banden heeft met Mediahuis.

 Om deze foto te kunnen bekijken, dien je de volledige pdf te downloaden.

Figuur 72: Mandatenconcentratie in de sector van de geschreven pers^[284] - Tekstuele beschrijving figuur 72

Bron: VRM op basis van informatie NBB