3.1.1 Radio

3.1.1.1         Verticale, horizontale en crossmediale integratie

Met uitzondering van een aantal gastprogramma’s verzorgen de meeste radio-omroeporganisaties de productie van hun eigen programma’s. Radiozenders zijn dan ook verticaal geïntegreerde ondernemingen. Voor de reclameregie en omroepsignaaltransmissie doen sommige radio’s wel beroep op andere ondernemingen.

Wat betreft de horizontale integratie zijn er op landelijk vlak zeer weinig spelers en is er dus hoge concentratie. Door de introductie van de vier netwerkradio’s, die in de loop van 2018 opgestart werden, kan de concentratie in de radiosector verlagen. Temeer de netwerkradio’s tegen uiterlijk 1 september 2019 op DAB+ moeten uitzenden, waardoor zij de facto landelijke spelers zullen worden. Op lokaal vlak zijn er in totaal veel spelers (123 frequentiepakketten), maar aangezien ze elk actief zijn binnen kleinere zendgebieden, kunnen we toch vaak van een geografisch monopolie spreken. Door de aanpassing van het Mediadecreet is er niet langer sprake van de gaandeweg gegroeide ketenvorming binnen het lokale radiolandschap.

Er bestaat een grote mate van crossmediale integratie: VRT en De Persgroep Publishing/Medialaan bieden nog tal van andere producten en diensten aan die losstaan van de radiomarkt. Dit zal in de toekomst nog toenemen, aangezien Vlaanderen Eén opgenomen wordt in de Mediahuisgroep, en SBS Media Belgium (De Vijver Media en Mediahuis) een licentie voor een netwerkradio toegewezen kreeg, Bovendien zijn alle radiozenders online aanwezig via websites en sociale mediaprofielen. Ook op de mobiele applicatiemarkt zijn de radiozenders actief.

Lokale radio’s zijn in het merendeel van de gevallen minder crossmediaal geïntegreerd en focussen veeleer op radio-omroepactiviteiten, hoewel sommige lokale radio’s gelinkt zijn aan lokale reclamebureaus en/of een website hebben.

Wat de distributieschakel betreft, verzorgt Norkring tot maart 2019 niet enkel de distributie van de radiozenders van de openbare omroep maar ook de tv-zenders. Ook DAB+-distributie wordt door Norkring verzorgd. Vanaf maart 2019 wordt de exploitatie en het beheer van de VRT-zenderpark overgedragen aan Broadcast Partners.

3.1.1.2        Analyse op basis van financiële gegevens

Door de verregaande vormen van verticale en crossmediale integratie is het niet mogelijk financiële gegevens te presenteren voor de verschillende segmenten van de waardeketen. De financiële gegevens slaan namelijk op alle activiteiten van de onderneming en niet enkel op de radio-omroepactiviteiten.

Er wordt in dit rapport een onderscheid gemaakt tussen publieke en private omroeporganisaties.

De tabel en grafiek voor publieke omroeporganisaties geven enkel de financiële situatie van de VRT weer aangezien dit de enige speler is in deze categorie.

Tabel 67: Financiële gegevens 2017 publieke landelijke radio

Figuur 24: Evolutie gemiddelde waarden 2008-2017 publieke landelijke radio - Tekstuele beschrijving figuur 24

Bron: VRM op basis van informatie NBB

Er zit weinig evolutie in de bedrijfsopbrengsten van de publieke radio-omroeporganisatie. Ze blijft achter op de evolutie van de consumptieprijzen. Dat valt deels te verklaren doordat de dotaties voor de VRT voor langere periodes vastgelegd worden. Er is een duidelijke daling van het aantal werknemers.

Deze grafiek toont de evolutie van de waarden t.o.v. 2008. Dat jaar was er een bedrijfsverlies en werd er verlies geboekt vóór belastingen. Dat maakt dat voor deze waarden een daling van de curve eerder positief te noemen is. 2010 en 2014 zijn duidelijk verlieslatende jaren, terwijl er in 2013, 2015 en 2017 winst gemaakt wordt. De opvallende bedrijfswinst en winst van het boekjaar voor belasting in 2017 kan verklaard worden door de meerwaarde op de verkoop van onroerende goederen op de Reyerssite.[224]

De opsplitsing tussen de financiële gegevens van radio en televisie kan niet exact gemaakt worden. De VRT geeft echter in haar jaarverslag aan hoe de kosten tussen de verschillende mediaplatformen worden verdeeld. Voor de radio-aanbodsmerken bedroeg het aandeel in de kosten voor 2017 23,2% (ten opzichte van 22,3% in 2016).[225]

Tabel 68: Financiële gegevens 2017 private landelijke radio

Bij Medialaan stegen zowel de bedrijfsopbrengsten (licht) als de bedrijfskosten t.o.v. 2016, zodat de vennootschap over het boekjaar 2017 een lagere bedrijfswinst haalde. Bij JOEfm liggen de financiële gegevens in dezelfde lijn als 2016.

Vlaanderen Eén heeft enkele moeilijke jaren achter de rug, getuige daarvan het negatieve eigen vermogen van de vorige jaren. Een aangepast business plan moest echter leiden tot een positieve cash flow. Daarbovenop werd de vennootschap in de loop van 2017 opgenomen binnen de Mediahuis-groep. Ook nam de Raad van Bestuur het engagement om de aandeelhoudersleningen van 7.200.000 euro in totaal ten belope van 75% in te brengen in het kapitaal van de vennootschap zodat het negatief eigen vermogen weggewerkt werd.[226] Dit alles resulteerde in een positief eigen vermogen voor 2017.[227]

Figuur 25: Evolutie gemiddelde waarden 2008-2017 private landelijke radio - Tekstuele beschrijving figuur 25

Bron: VRM op basis van informatie NBB

Ook bij de interpretatie van de grafiek met de evolutie van de waarden voor private landelijke radio-omroeporganisaties dient opgemerkt te worden dat de activiteiten van Medialaan naast radio ook tv omvatten. Bovendien weegt Medialaan door zijn grootte zeer sterk door in deze figuur.

In 2008 trad Vlaanderen Eén toe tot de private landelijke radio. Dit verklaart de opgaande tendens van de gemiddelden na 2008. De knikken in 2012 en 2016 zijn nagenoeg volledig te wijten aan mindere prestaties van Medialaan. De stijging in 2017 kan dan weer nagenoeg verklaard worden door de betere prestaties van Medialaan.

Sinds 2012 groeide de bedrijfswinst bij de private landelijke radio’s gestaag, maar in 2017 merken we een lichte knik. Het personeelsbestand en de omzet stegen lichtjes, ongeveer volgens dezelfde grootteorde als de CPI.

3.1.1.3        Analyse op basis van populariteitscijfers

Volgens de cijfers van de VRIND over 2016 heeft 91% (-1%) van de Vlaamse bevolking ouder dan 18 jaar een radio gebruikt de voorbije drie maanden. 86% (status quo) van de Vlaamse bevolking gebruikte de radio om op de hoogte te blijven van de actualiteit. Terwijl het aandeel Vlamingen dat het radionieuws beluistert ongeveer hetzelfde is gebleven over de periode 2000-2015, is het dagelijks gebruik ervan fors verminderd. De gemiddelde Vlaming blijft dus dit medium gebruiken om zich op de hoogte te stellen van de actualiteit, maar hij doet dat minder frequent.^[228]

Uit de studie van Digimeter uit 2017 blijkt dat 58,3% van de Vlamingen dagelijks naar de radio luistert voor zijn nieuwsgaring. Dit is een daling van 3,3% ten opzichte van de vorige studie uit 2016. Dagelijks luisteren 65,7% van de Vlamingen naar de radio. 46,5% via de autoradio, 19,6% via computer, 16,4% via smartphone en slechts 5,4% via een DAB of DAB+-set.[229] Het beleid wilt wel sterk inzetten op een digitalisering van de radiosector, o.a. door de landelijke radio-omroepen en netwerkradio’s te verplichten om respectievelijk vanaf uiterlijk 1/09/2018 en 1/09/2019 uit te zenden via DAB+.

Luistercijfers

De marktverhoudingen tussen de verschillende radio-omroeporganisaties kunnen geschetst worden aan de hand van luistercijfers. Deze worden door het CIM in “golven” geregistreerd. In 2018 ging CIM van start met een nieuwe studie die belangrijke methodologische wijzigingen inhoudt in vergelijking met de CIM radio studie 2011-2017.[230] In 2018 zal het CIM zesmaal luistercijfers publiceren.[231]

Volgens de meest recente CIM-cijfers (golf 2018 Mar-Jun) zijn de marktaandelen tussen de verschillende Nederlandstalige zenders als volgt verdeeld:

Figuur 26: Marktaandeel per zender - Golf 2018 Mar-Jun - Tekstuele beschrijving figuur 26

Bron: CIM, geconsulteerd op 23/08/2018

Net zoals de afgelopen jaren blijkt uit bovenstaand diagram dat Radio 2 dagelijks het grootste aantal luisteraars weet te bereiken in Vlaanderen. Qmusic spring over Studio Brussel naar de tweede plaats. MNM wordt de derde grootste radiozender. Studio Brussel zakt naar de vierde plaats.

Naast de marktaandelen, het aantal mensen dat naar een radiozender luistert, kunnen we ook kijken naar de gemiddelde tijd die een persoon besteedt aan een radiozender. In onderstaande figuur bekijken we de gemiddelde luistertijd per zender (ook voor Golf 2018 Mar - Jun). De landelijke zender die in Vlaanderen per dag het langdurigst beluisterd wordt, is Radio 2.

Figuur 27: Gemiddelde luistertijd per zender - Golf 2018 Mar - Jun - Tekstuele beschrijving figuur 27

Bron: CIM, geconsulteerd op 23/08/2018

Omdat de nieuwe CIM-studie in 2018 van start ging, zal de Golf 2018 Mar – Jun vanaf nu gehanteerd worden als nieuwe nultmeting. In het rapport Mediaconcentratie 2017, p. 157 – figuur 37 kunt u het historisch overzicht van de marktaandelen radio o.b.v. luistercijfers voor de periode 2008-2017 terugvinden. Uit dezelfde figuur kunt u eveneens de evolutie van de verhouding tussen publieke en private radio op basis van luistercijfers bekijken. Daaruit blijkt dat het marktaandeel van publieke radio langzaam afnam in de periode 2008-2015, maar sinds 2016 weer wat toenam. In 2015 daalde het marktaandeel tot 60%, in 2017 was het weer 64%.

Hieronder wordt in de eerste grafiek de evolutie van de marktaandelen tussen Golf 2018 Jan – Apr en Golf 2018 Maa-Jun getoond en in de tweede grafiek de evolutie van de verhouding publieke en private radio.

Figuur 28: Evolutie marktaandelen Golf 2018 Jan – Apr en Golf 2018 Maa – Jun - Tekstuele beschrijving figuur 28

Bron: Bewerking CIM Radiostudie: 12+, maandag tot zondag, 5-17u.

Figuur 29: Evolutie verhouding publieke en private radio - Golf 2018 Jan – Apr en Golf 2018 Maa – Jun - Tekstuele beschrijving figuur 29

Bron: Bewerking CIM Radiostudie: 12+, maandag tot zondag, 5-17u.

Omdat er op de radio-omroepmarkt twee grote spelers zijn, leek het interessant om naast de C4 ook de C2 te berekenen, de som van de marktaandelen op basis van luistercijfers van VRT en De Persgroep Publishing/Medialaan. Uit het rapport Mediaconcentratie 2017[232] blijkt dat de concentratie op basis van deze methode bijzonder hoog is. De concentratiewaarde van C2 valt de laatste jaren nagenoeg samen met deze van C4. Sinds de opkomst van Nostalgie vormt zich een klein verschil tussen beide.

De HHI illustreert dat de verhouding tussen de groepen VRT en De Persgroep Publishing/Medialaan veranderd is. Sinds 2008 is de index gedaald van 0,50 naar 0,42 in 2015. In 2016 zien we weer een stijging naar 0,50. In 2017 daalt de HHI lichtjes naar 0,48.

Als we kijken naar de concentratie-indexen van de radiozenders afzonderlijk, zien we dat deze nog altijd redelijk hoog liggen. Er was een duidelijke dalende tendens tussen 2008 en 2012, de laatste jaren blijven de indexen ongeveer gelijk.

Hieronder worden de concentratie-indexen weergegeven voor de eerste twee golven van de nieuwe CIM-studie. De C4 bereikt het hoogste niveau in jaren. Dit komt door het stijgend marktaandeel van de De Persgroep Publishing/Medialaan-radio’s en Nostalgie. Ook nu valt de concentratiewaarde van C2 nagenoeg samen met deze van C4. De HHI daalt naar ca. 0,45. Dit is vooral te wijten aan het stijgend marktaandeel van De Persgroep Publishing/Medialaan ten koste van het aandeel van de VRT.

Tabel 69: Concentratie-indexen groepen radio op basis van luistercijfers (Golf 2018 Jan – Apr en Golf 2018 Maa – Jun)

Tabel 70: Concentratie-indexen radiozenders op basis van luistercijfers (Golf 2018 Jan – Apr en Golf 2018 Maa – Jun)

Bron: VRM op basis van CIM

Online populariteit van radiomerken

Onderstaande figuur geeft de absolute cijfers van de websitebezoeken en het aantal volgers op sociale media van de Nederlandstalige radiozenders waarover het CIM bericht. Het aantal websitebezoeken staat op de primaire as (links) en het aantal volgers op sociale media op de secundaire as (rechts).

Figuur 30: Online populariteit radiozenders - Tekstuele beschrijving figuur 30

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek bij betrokken sociale netwerken, cijfers juni 2018

MNM scoort met zijn website het beste, Studio Brussel volgt op enige afstand tweede. Radio 1 wordt derde en steekt zo zowel Qmusic als Radio 2 voorbij. Mensen surfen naar een site van een radiozender om diverse redenen. Ze kunnen via de website naar de radiozender in kwestie luisteren, maar ook nieuwtjes over muziek en actualiteit lezen, deelnemen aan wedstrijden of informatie over de verschillende programma’s opzoeken.

Als we vergelijken met 2017 zien we dat vooral het aantal websitebezoeken van MNM stijgt (+63%). Joe blijft status quo en de andere radiozenders gaan er dan weer sterk op achteruit.

Via de online radiospeler van de VRT, radioplus.be, zijn alle (web)radio’s te beluisteren en krijgt de luisteraar een overzicht van de programmatie en de sociale mediaberichten van de verschillende (web)radio’s. Via de site kunnen ook programma’s herbeluisterd worden. Over de bezoeken van radioplus.be rapporteert het CIM geen cijfers.

Als we de populariteit op sociale media bekijken, zien we een andere top drie: Studio Brussel scoort het hoogste, gevolgd door Qmusic en MNM op ruime afstand. Waar in 2017 nog opgemerkt werd dat Radio 1 en Radio 2 niet actief waren op Instagram, blijkt dat ze deze stap in 2018 wel gezet hebben. Radio 2 heeft ook aparte profielen i.f.v. zijn regionale ontkoppeling (Radio 2 West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant), deze zijn niet meegenomen in deze berekeningen. Zo hebben Radio 2 Vlaams-Brabant en Limburg wel al enige tijd een Instagramprofiel.

Als we vergelijken met 2017 zien we dat alle sociale mediaprofielen in 2018 erop vooruitgegaan zijn qua volgers. Radio 2 zag, net als in 2017, zijn Facebook-volgers het meest toenemen (+16,3%) en Qmusic zag zijn Twitterschare dit jaar vooral aangroeien (+22%).

We kunnen concluderen dat de radio-omroepen die zich richten op een jong publiek het meeste bezoekers lokken naar hun website en het meeste volgers hebben op de sociale media. MNM is duidelijke marktleider qua websitebezoeken, terwijl Studio Brussel zijn tegenhanger is op de sociale media.

Wat apps betreft, zijn er heel wat verschillende radio-apps die een overzicht bieden van Vlaamse internetradio’s. Daarnaast biedt de VRT met de Radioplus-app sinds oktober 2014 een app via dewelke haar eigen radiostations kunnen worden beluisterd samen met MNM Hits, Klara Continuo en Ketnet Hits. Ook nieuws en verkeersinformatie kan je herbeluisteren. Qmusic was het eerste radiostation met een eigen app en plukte daar initieel duidelijk de vruchten van. In 2016 geraakten de radioapps in een stroomversnelling. Er kwamen bijvoorbeeld vijf nieuwe radioapps voor de VRT (Radio 1, Radio 2, MNM, Studio Brussel en Klara). Qmusic updatete zijn app in 2016 ook tot Q, met zowel inhoud van de radiozender Qmusic als van de tv-zender Q2.

Zoals in de inleiding van dit hoofdstuk vermeld, stelt enkel Google Play gegevens beschikbaar omtrent het aantal installaties van een app. De App Store van Apple doet dit niet.

Tabel 71: Aantal installaties applicaties radio via Google Play

Bron: VRM op basis van Google Play

Vervolgens zoomen we in op de acht landelijke Nederlandstalige radiozenders. In onderstaande figuur^[233] zijn de marktaandelen tussen de verschillende zenders opgenomen op basis van de luistercijfers, websitebezoeken en hun volgers op sociale media.

Figuur 31: Marktaandelen landelijke radiozenders - Tekstuele beschrijving figuur 31

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

Wanneer we naar de verhouding tussen publieke en private radio kijken op basis van het aantal volgers op sociale media is deze verhouding 64-36 in het voordeel van de publieke omroep (2017: 65-35). Op basis van het aantal websitebezoeken is dat zelfs 77-23 (2017: 84-16). De publieke radiozenders hebben dus een vergelijkbaar marktaandeel qua sociale media als op basis van de luistercijfers. Qua websitebezoeken heeft de publieke omroep een veel groter marktaandeel.

Figuur 32: Verhouding marktaandelen landelijke publieke versus private radio - Tekstuele beschrijving figuur 32

Bron: VRM op basis van CIM en eigen onderzoek

3.1.1.4        Mandatenconcentratie in de radiosector

In de figuur hieronder kijken we naar de cumulatie van mandaten in de radiosector. Als we vergelijken met vorig jaar zien we een groot verschil. De macht zit veel minder geconcentreerd dan vroeger. Dit komt door het nieuwe frequentieplan, dat op basis van deze gegevens zeker zijn ambitie heeft waargemaakt. We maakten gebruik van de informatie uit de jaarrekeningen over 2017 die in 2018 ingediend werden. Niet alle lokale radio’s zitten in deze figuur omdat niet elke radio deze gegevens indient bij de Nationale Bank.

Hoe lees je deze figuur? Bijvoorbeeld centraal onderaan zie je de VRT. Ze hebben twee functiehouders gemeenschappelijk met de VAR. We zijn ons bewust van de beperkte leesbaarheid van deze figuur in gedrukte vorm. Via www.vlaamseregulatormedia.be zal je deze figuur duidelijker kunnen bekijken.

Figuur 33: Mandatenconcentratie in de radiosector - Tekstuele beschrijving figuur 33

Bron: VRM op basis van informatie NBB